چو خورشید تابنده بنمود پشت: بخش دوم

سپهبد چه شادان چه بودی دژم بجز با سیاوش نبودی به هم ز جهن و ز گرسیوز و هرک بود به کس راز نگشاد و شادان نبود مگر با سیاوش بدی روز و شب ازو برگشادی به خنده دو لب برین گونه یک سال بگذاشتند غم و شادمانی بهم داشتند سیاوش یکی روز و پیران بهم نشستند و گفتند هر بیش و کم بدو گفت پیران کزین بوم و بر چنانی که باشد کسی برگذر بدین مهربانی که بر تست شاه به نام تو خسپد به آرامگاه چنان دان که خرم بهارش توی نگارش تویی غمگسارش تویی بزرگی و فرزند کاووس شاه سر از بس هنرها رسیده به ماه پدر پیر سر شد تو برنا دلی نگر سر ز تاج کیی نگسلی به ایران و توران توی شهریار ز شاهان یکی پرهنر یادگار بنه دل برین بوم و جایی بساز چنان چون بود درخور کام و ناز نبینمت پیوسته‌ی خون کسی کجا داردی مهر بر تو بسی برادر نداری نه خواهر نه زن چو شاخ گلی بر کنار چمن یکی زن نگه کن سزاوار خویش از ایران منه درد و تیمار پیش پس از مرگ کاووس ایران تراست همان تاج و تخت دلیران تراست پس پرده‌ی شهریار جهان سه ماهست با زیور اندر نهان اگر ماه را دیده بودی سیاه از ایشان نه برداشتی چشم ماه سه اندر شبستان گرسیوزاند که از مام وز باب با پروزاند نبیره فریدون و فرزند شاه که هم جاه دارند و هم تاج و گاه ولیکن ترا آن سزاوارتر که از دامن شاه جویی گهر پس پرده‌ی من چهارند خرد چو باید ترا بنده باید شمرد ازیشان جریرست مهتر بسال که از خوبرویان ندارد همال یکی دختری هستی آراسته چو ماه درخشنده با خواسته نخواهد کسی را که آن رای نیست بجز چهر شاهش دلارای نیست ز خوبان جریرست انباز تو بود روز رخشنده دمساز تو اگر رای باشد ترا بنده‌ایست به پیش تو اندر پرستنده‌ایست سیاوش بدو گفت دارم سپاس مرا خود ز فرزند برتر شناس گر او باشدم نازش جان و تن نخواهم جزو کس ازین انجمن سپاسی نهی زین همی بر سرم که تا زنده‌ام حق آن نسپرم پس آنگاه پیران ز نزدیک اوی سوی خانه‌ی خویش بنهاد روی چو پیران ز پیش سیاوش برفت به نزدیک گلشهر تازید تفت بدو گفت کار جریره بساز به فر سیاووش خسرو به ناز چگونه نباشیم امروز شاد که داماد باشد نبیره قباد بیورد گلشهر دخترش را نهاد از بر تارک افسرش را به دیبا و دینار و در و درم به بوی و به رنگ و به هر بیش و کم بیاراست او را چو خرم بهار فرستاد در شب بر شهریار مراو را بپیوست با شاه نو نشاند از بر گاه چون ماه نو ندانست کس گنج او را شمار ز یاقوت و ز تاج گوهرنگار سیاوش چو روی جریره بدید خوش آمدش خندید و شادی گزید همی بود با او شب و روز شاد نیامد ز کاووس و دستانش یاد برین نیز چندی بگردید چرخ سیاووش را بد ز نیکیش به رخ ورا هر زمان پیش افراسیاب فرونتر بدی حشمت و جاه و آب یکی روز پیران به به روزگار سیاووش را گفت کای نامدار تو دانی که سالار توران سپاه ز اوج فلک برفرازد کلاه شب و روز روشن روانش توی دل و هوش و توش و توانش توی چو با او تو پیوسته‌ی خون شوی ازین پایه هر دم به افزون شوی بباشد امیدش به تو استوار که خواهی بدن پیش او پایدار اگر چند فرزند من خویش تست مرا غم ز بهر کم و بیش تست فرنگیس مهتر ز خوبان اوی نبینی به گیتی چنان موی و روی به بالا ز سرو سهی برترست ز مشک سیه بر سرش افسرست هنرها و دانش ز اندازه بیش خرد را پرستار دارد به پیش از افراسیاب ار بخواهی رواست چنو بت به کشمیر و کابل کجاست شود شاه پرمایه پیوند تو درفشان شود فر و اورند تو چو فرمان دهی من بگویم بدوی بجویم بدین نزد او آبروی سیاوش به پیران نگه کرد و گفت که فرمان یزدان نشاید نهفت اگر آسمانی چنین است رای مرا با سپهر روان نیست پای اگر من به ایران نخواهم رسید نخواهم همی روی کاووس دید چو دستان که پروردگار منست تهمتن که روشن بهار منست چو بهرام و چون زنگه‌ی شاوران جزین نامدران کنداوران چو از روی ایشان بباید برید به توران همی جای باید گزید پدر باش و این کدخدایی بساز مگو این سخن با زمین جز به راز اگر بخت باشد مرا نیکخواه همانا دهد ره به پیوند شاه همی گفت و مژگان پر از آب کرد همی برزد اندر میان باد سرد بدو گفت پیران که با روزگار نسازد خرد یافته کارزار نیابی گذر تو ز گردان سپهر کزویست آرام و پرخاش و مهر به ایران اگر دوستان داشتی به یزدان سپردی و بگذاشتی نشست و نشانت کنون ایدرست سر تخت ایران به دست اندرست بگفت این و برخاست از پیش او چو آگاه گشت از کم و بیش او به شادی بشد تا بدرگاه شاه فرود آمد و برگشادند راه همی بود بر پیش او یک زمان بدو گفت سالار نیکوگمان که چندین چه باشی به پیشم به پای چه خواهی به گیتی چه آیدت رای سپاه و در گنج من پیش تست مرا سودمندی کم و بیش تست کسی کاو به زندان و بند منست گشادنش درد و گزند منست ز خشم و ز بند من آزاد گشت ز بهر تو پیگار من باد گشت ز بسیار و اندک چه باید بخواه ز تیغ و ز مهر و ز تخت و کلاه خردمند پاسخ چنین داد باز که از تو مبادا جهان بی‌نیاز مرا خواسته هست و گنج و سپاه به بخت تو هم تیغ و هم تاج و گاه ز بهر سیاوش پیامی دراز رسانم به گوش سپهبد به راز مرا گفت با شاه ترکان بگوی که من شاد دل گشتم و نامجوی بپروردیم چون پدر در کنار همه شادی آورد بخت تو بار کنون همچنین کدخدایی بساز به نیک و بد از تو نیم بی‌نیاز پس پرده‌ی تو یکی دخترست که ایوان و تخت مرا درخورست فرنگیس خواند همی مادرش شود شاد اگر باشم اندر خورش پراندیشه شد جان افراسیاب چنین گفت با دیده کرده پرآب که من گفته‌ام پیش ازین داستان نبودی بران گفته همداستان چنین گفت با من یکی هوشمند که رایش خرد بود و دانش بلند که ای دایه‌ی بچه‌ی شیرنر چه رنجی که جان هم نیاری به بر و دیگر که از پیش کندآوران ز کار ستاره شمر بخردان شمار ستاره به پیش پدر همی راندندی همه دربدر کزین دو نژاده یکی شهریار بیاید بگیرد جهان در کنار به توران نماند برو بوم و رست کلاه من اندازد از کین نخست کنون باورم شد که او این بگفت که گردون گردان چه دارد نهفت چرا کشت باید درختی به دست که بارش بود زهر و برگش کبست ز کاووس وز تخم افراسیاب چو آتش بود تیز یا موج آب ندانم به توران گراید به مهر وگر سوی ایران کند پاک چهر چرا بر گمان زهر باید چشید دم مار خیره نباید گزید بدو گفت پیران که ای شهریار دلت را بدین کار غمگین مدار کسی کز نژاد سیاوش بود خردمند و بیدار و خامش بود بگفت ستاره‌شمر مگرو ایچ خردگیر و کار سیاوش بسیچ کزین دو نژاده یکی نامور برآرد به خورشید تابنده سر بایران و توران بود شهریار دو کشور برآساید از کارزار وگر زین نشان راز دارد سپهر بیفزایدش هم باندیشه مهر بخواهد بدن بی‌گمان بودنی نکاهد به پرهیز افزودنی نگه کن که این کار فرخ بود ز بخت آنچ پرسند پاسخ بود ز تخم فریدون وز کیقباد فروزنده‌تر زین نباشد نژاد به پیران چنین گفت پس شهریار که رای تو بر بد نیاید به کار به فرمان و رای تو کردم سخن برو هرچ باید به خوبی بکن دو تا گشت پیران و بردش نماز بسی آفرین کرد و برگشت باز به نزد سیاوش خرامید زود برو بر شمرد آن کجا رفته بود نشستند شادان دل آن شب بهم به باده بشستند جان را ز غم چو خورشید از چرخ گردنده سر برآورد برسان زرین سپر سپهدار پیران میان را ببست یکی باره‌ی تیزرو برنشست به کاخ سیاووش بنهاد روی بسی آفرین خواند بر فر اوی بدو گفت کامروز برساز کار به مهمانی دختر شهریار چو فرمان دهی من سزاوار او میان را ببندم پی کار او سیاووش را دل پر آزرم بود ز پیران رخانش پر از شرم بود بدو گفت رو هرچ باید بساز تو دانی که از تو مرا نیست راز چو بشنید پیران سوی خانه رفت دل و جان ببست اندر آن کار تفت در خانه‌ی جامه‌ی نابرید به گلشهر بسپرد پیران کلید کجا بود کدبانوی پهلوان ستوده زنی بود روشن روان به گنج اندرون آنچ بد نامدار گزیده ز زربفت چینی هزار زبرجد طبقها و پیروزه جام پر از نافه‌ی مشک و پر عود خام دو افسر پر از گوهر شاهوار دو یاره یکی طوق و دو گوشوار ز گستردنیها شتروار شست ز زربفت پوشیدینها سه دست همه پیکرش سرخ کرده به زر برو بافته چند گونه گهر ز سیمین و زرین شتربار سی طبقها و از جامه‌ی پارسی یکی تخت زرین و کرسی چهار سه نعلین زرین زبرجد نگار پرستنده سیصد به زرین کلاه ز خویشان نزدیک صد نیک‌خواه پرستار با جام زرین دو شست گرفته ازان جام هر یک به دست همان صد طبق مشک و صد زعفران سپردند یکسر به فرمانبران به زرین عماری و دیبا و جلیل برفتند با خواسته خیل خیل بیورد بانو ز بهر نثار ز دینار با خویشتن سی‌هزار به نزد فرنگیس بردند چیز روانشان پر از آفرین بود نیز وزان روی پیران و افراسیاب ز بهر سیاوش همه پرشتاب به یک هفته بر مرغ و ماهی نخفت نیمد سر یک تن اندر نهفت زمین باغ گشت از کران تا کران ز شادی و آوای رامشگران به پیوستگی بر گوا ساختند چو زین عهد و پیمان بپرداختند پیامی فرستاد پیران چو دود به گلشهر گفتا فرنگیس زود هم امشب به کاخ سیاوش رود خردمند و بیدار و خامش رود چو بانوی بشنید پیغام اوی به سوی فرنگیس بنهاد روی زمین را ببوسید گلشهر و گفت که خورشید را گشت ناهید جفت هم امشب بباید شدن نزد شاه بیاراستن گاه او را به ماه بیامد فرنگیس چون ماه نو به نزدیک آن تاجور شاه نو بدین کار بگذشت یک هفته نیز سپهبد بیاراست بسیار چیز از اسپان تازی و از گوسفند همان جوشن و خود و تیغ و کمند ز دینار و از بدرهای درم ز پوشیدنیها و از بیش و کم وزین مرز تا پیش دریای چین همی نام بردند شهر و زمین به فرسنگ صد بود بالای او نشایست پیمود پهنای او نوشتند منشور بر پرنیان همه پادشاهی به رسم کیان به خان سیاوش فرستاد شاه یکی تخت زرین و زرین کلاه ازان پس بیاراست میدان سور هرآنکس که رفتی ز نزدیک و دور می و خوان و خوالیگران یافتی بخوردی و هرچند برتافتی ببردی و رفتی سوی خان خویش بدی شاد یک هفته مهمان خویش در بسته زندانها برگشاد ازو شادمان بخت و او نیز شاد به هشتم سیاووش بیامد به گاه اباگرد پیران به نزدیک شاه گرفتند هر دو برو آفرین که‌ای مهتر و شهریار زمین همیشه ترا جاودان باد روز به شادی و بدخواه را پشت کوز وزان جایگه بازگشتند شاد بسی از جهاندار کردند یاد چنین نیز یک سال گردان سپهر همی گشت بیدار بر داد و مهر فرستاده آمد ز نزدیک شاه به نزد سیاوش یکی نیک‌خواه که پرسد همی شاه را شهریار همی گوید ای مهتر نامدار بود کت ز من دل بگیرد همی وزین برنشستن گزیرد همی از ایدر ترا داده‌ام تا به چین یکی گرد برگرد و بنگر زمین به شهری که آرام و رای آیدت همان آرزوها بجای آیدت به شادی بباش و به نیکی بمان ز خوبی مپرداز دل یک زمان سیاوش ز گفتار او گشت شاد بزد نای و کوس و بنه برنهاد سلیح و سپاه و نگین و کلاه ببردند زین‌گونه با او به راه فراوان عماری بیاراستند پس پرده خوبان بپیراستند فرنگیس را در عماری نشاند بنه برنهاد و سپه را براند ازو بازنگسست پیران گرد بنه برنهاد و سپه را ببرد به شادی برفتند سوی ختن همه نامداران شدند انجمن که سالار پیران ازان شهر بود که از بدگمانیش بی‌بهر بود همی بود یکماه مهمان او بران سر چنین بود پیمان او ز خوردن نیاسود یک روز شاه گهی رود و می گاه نخچیرگاه سر ماه برخاست آوای کوس برانگه که خیزد خروش خروس بیامد سوی پادشاهی خویش سپاه از پس پشت و پیران ز پیش بران مرز و بوم اندر آگه شدند بزرگان به راه شهنشه شدند به شادی دل از جای برخاستند جهانی به آیین بیاراستند ازان پادشاهی خروشی بخاست تو گفتی زمین گشت با چرخ راست ز بس رامش و ناله‌ی کرنای تو گفتی بجنبد همی دل ز جای بجایی رسیدند کاباد بود یکی خوب فرخنده بنیاد بود به یک روی دریا و یک روی کوه برو بر ز نخچیر گشته گروه درختان بسیار و آب روان همی شد دل سالخورده جوان سیاوش به پیران سخن برگشاد که اینت بر و بوم فرخ نهاد بسازم من ایدر یکی خوب جای که باشد به شادی مرا رهنمای برآرم یکی شارستان فراخ فراوان کنم اندرو باغ و کاخ نشستن‌گهی برفرازم به ماه چنان چون بود در خور تاج و گاه بدو گفت پیران که ای خوب رای بران رو که اندیشه آرد بجای چو فرمان دهد من بران سان که خواست برآرم یکی جای تا ماه راست نخواهم که باشد مرا بوم و گنج زمان و زمین از تو دارم سپنج یکی شارستان سازم ایدر فراخ فراوان بدو اندر ایوان و کاخ سیاوش بدو گفت کای بختیار درخت بزرگی تو آری به بار مرا گنج و خوبی همه زان تست به هر جای رنج تو بینم نخست یکی شهر سازم بدین جای من که خیره بماند دل انجمن ازان بوم خرم چو گشتند باز سیاوش همی بود با دل به راز از اخترشناسان بپرسید شاه که گر سازم ایدر یکی جایگاه ازو فر و بختم به سامان بود وگرکار با جنگ سازان بود بگفتند یکسر به شاه گزین که بس نیست فرخنده بنیاد این از اخترشناسان برآورد خشم دلش گشت پردرد و پرآب چشم