داستان خاقان چین : بخش دوم

گوای من اندر جهان ایزدست گوا خواستن دادگر را بدست که اکنون برآمد بسی روزگار شنیدم بسی پند آموزگار که شیون نه برخاست از خان من همی آتش افروزد از جان من همی خون خروشم بجای سرشک همیشه گرفتارم اندر پزشک ازین کار بهر من آمد گزند نه بر آرزو گشت چرخ بلند ز تیره شب و دیده‌ام نیست شرم که من چند جوشیده‌ام خون گرم ز کار سیاوش چو آگه شدم ز نیک و ز بد دست کوته شدم میان دو کشور دو شاه بلند چنین خوارم و زار و دل مستمند فرنگیس را من خریدم بجان پدر بر سر آورده بودش زمان بخانه نهانش همی داشتم برو پشت هرگز نه برگاشتم بپاداش جان خواهد از من همی سر بدگمان خواهد از من همی پر از دردم ای پهلوان از دو روی ز دو انجمن سر پر از گفتگوی نه راه گریزست ز افراسیاب نه جای دگر دارم آرام و خواب همم گنج و بوم است و هم چارپای نبینم همی روی رفتن بجای پسر هست و پوشیده‌رویان بسی چنین خسته و بسته‌ی هر کسی اگر جنگ فرماید افراسیاب نماند که چشم اندر آید بخواب بناکام لشکر باید کشید نشاید ز فرمان او آرمید بمن بر کنون جای بخشایشست سپاه اندر آوردن آرایشست اگر نیستی بر دلم درد و غم ازین تخمه جز کشتن پیلسم جز او نیز چندی دلیر و جوان که در جنگ سیر آمدند از روان ازین پس مرا بیم جانست نیز سخن چند گویم ز فرزند و چیز به پیروزگر بر تو ای پهلوان که از من نباشی خلیده‌روان ز خویشان من بد نداری نهان براندیشی از کردگار جهان بروشن روان سیاوش که مرگ مرا خوشتر از جوشن و تیغ و ترگ گر ایدونکه جنگی بود هم گروه تلی کشته بینی ببالای کوه کشانی و سقلاب و شگنی و هند ازین مرز تا پیش دریای سند ز خون سیاوش همه بیگناه سپاهی کشیده بدین رزمگاه ترا آشتی بهتر آید که جنگ نباید گرفتن چنین کار تنگ نگر تا چه بینی تو داناتری برزم دلیران تواناتری ز پیران چو بشنید رستم سخن نه بر آرزو پاسخ افگند بن بدو گفت تا من بدین رزمگاه کمر بسته‌ام با دلیران شاه ندیدستم از تو بجز راستی ز ترکان همه راستی خواستی پلنگ این شناسد که پیکار و جنگ نه خوبست و داند همی کوه و سنگ چو کین سر شهریاران بود سر و کار با تیرباران بود کنون آشتی را دو راه ایدرست نگر تا شما را چه اندرخورست یکی آنک هر کس که از خون شاه بگسترد بر خیره این رزمگاه ببندی فرستی بر شهریار سزد گر نفرماید این کارزار گنهکار خون سر بیگناه سزد گر نباشد بدین رزمگاه و دیگر که با من ببندی کمر بیایی بر شاه پیروزگر ز چیزی که ایدر بمانی همی تو آن را گرانمایه دانی همی بجای یکی ده بیابی ز شاه مکن یاد بنگاه توران سپاه بدل گفت پیران که ژرفست کار ز توران شدن پیش آن شهریار دگر چون گنه کار جوید همی دل از بیگناهان بشوید همی بزرگان و خویشان افراسیاب که با گنج و تختند و با جاه و آب ازین در کجا گفت یارم سخن نه سر باشد این آرزو را نه بن چو هومان و کلباد و فرشیدورد کجا هست گودرز زیشان بدرد همه زین شمارند و این روی نیست مر این آب را در جهان جوی نیست مرا چاره‌ی خویش باید گرفت ره جست را پیش باید گرفت بدو گفت پیران که ای پهلوان همیشه جوان باش و روشن‌روان شوم بازگویم بگردان همین بمنشور و شنگل بخاقان چین هیونی فرستم بافراسیاب بگویم سرش را برآرم ز خواب * * * و زانجا بیامد بلشکر چو باد کسی را که بودند ویسه نژاد یکی انجمن کرد و بگشاد راز چنین گفت کامد نشیب و فراز بدانید کین شیر دل رستمست جهانگیر و از تخمه‌ی نیرمست بزرگان و شیران زابلستان همه نامداران کابلستان چنو کینه‌ور باشد و رهنمای سواران گیتی ندارند پای چو گودرز کشواد و چون گیو و طوس بناکام رزمی بود با فسوس ز ترکان گنهکار خواهد همی دل از بیگناهان بکاهد همی که دانی که ایدر گنهکار نیست دل شاه ازو پر ز تیمار نیست نگه کن که این بوم ویران شود بکام دلیران ایران شود نه پیر و جوان ماند ایدر نه شاه نه گنج و سپاه و نه تخت و کلاه همی گفتم این شوم بیداد را که چندین مدار آتش و باد را که روزی شوی ناگهان سوخته خرد سوخته چشم دل دوخته نکرد آن جفاپیشه فرمان من نه فرمان این نامدار انجمن بکند این گرانمایگان را ز جای نزد با دلیر و خردمند رای ببینی که نه شاه ماند نه تاج نه پیلان جنگی نه این تخت عاج بدین شاددل شاه ایران بود غم و درد بهر دلیران بود دریغ آن دلیران و چندین سپاه که با فر و برزند و با تاج و گاه بتاراج بینی همه زین سپس نه برگردد از رزمگه شاد کس بکوبند ما را بنعل ستور شود آب این بخت بیدار شور ز هومان دل من بسوزد همی ز رویین روان برفروزد همی دل رستم آگنده از کین اوست بروهاش یکسر پر از چین اوست پر از غم شوم پیش خاقان چین بگویم که ما را چه آمد ز کین بیامد بنزدیک خاقان چو گرد پر از خون رخ و دیده پر آب زرد سراپرده‌ی او پر از ناله دید ز خون کشته بر زعفران لاله دید ز خویشان کاموس چندی سپاه بنزدیک خاقان شده دادخواه همی گفت هر کس که افراسیاب ازین پس بزرگی نبیند بخواب چرا کین پی افگند کش نیست مرد که آورد سازد بروز نبرد سپاه کشانی سوی چین شویم همه دیده پر آب و باکین شویم ز چین و ز بربر سپاه آوریم که کاموس را کینه‌خواه آوریم ز بزگوش و سگسار و مازندران کس آریم با گرزهای گران مگر سیستان را پر آتش کنیم بریشان شب و روز ناخوش کنیم سر رستم زابلی را بدار برآریم بر سوگ آن نامدار تنش را بسوزیم و خاکسترش همی برفشانیم گرد درش اگر کین همی جوید افراسیاب نه آرام باید که یابد نه خواب همی از پی دوده هر کس بدرد ببارید بر ارغوان آب زرد چو بشنید پیران دلش خیره گشت ز آواز ایشان رخش تیره گشت بدل گفت کای زار و بیچارگان پر از درد و تیمار و غمخوارگان ندارید ازین اگهی بی‌گمان که ایدر شما را سرآمد زمان ز دریا نهنگی بجنگ آمدست که جوشنش چرم پلنگ آمدست بیامد بخاقان چنین گفت باز که این رزم کوتاه ما شد دراز از این نامداران هر کشوری ز هر سو که بد نامور مهتری بیاورد و این رنجها شد به باد کجا خیزد از کار بیداد داد سر شاه کشور چنین گشته شد سیاوش بر دست او کشته شد بفرمان گرسیوز کم خرد سر اژدها را کسی نسپرد سیاوش جهاندار و پرمایه بود ورا رستم زابلی دایه بود هر آنگه که او جنگ و کین آورد همی آسمان بر زمین آورد نه چنگ پلنگ و نه خرطوم پیل نه کوه بلند و نه دریای نیل بسندست با او بوردگاه چو آورد گیرد به پیش سپاه یکی رخش دارد بزیر اندرون که گویی روان شد که بیستون کنون روز خیره نباید شمرد که دیدند هر کس ازو دستبرد یکی آتش آمد ز چرخ کبود دل ما شد از تف او پر ز دود کنون سر بسر تیزهش بخردان بخوانید با موبدان و ردان ببینید تا چاره‌ی کار چیست بدین رزمگه مرد پیکار کیست همی رای باید که گردد درست از آغاز کینه نبایست جست مگر زین بلا سوی کشور شویم اگر چند با بخت لاغر شویم ز پیران غمی گشت خاقان چین بسی یاد کرد از جهان آفرین بدو گفت ما را کنون چیست روی چو آمد سپاهی چنین جنگجوی چنین گفت شنگل که ای سرفراز چه باید کشیدن سخنها دراز بیاری افراسیاب آمدیم ز دشت و ز دریای آب آمدیم بسی باره و هدیه‌ها یافتیم ز هر کشوری تیز بشتافتیم بیک مرد سگزی که آمد بجنگ چرا شد چنین بر شما کار تنگ ز یک مرد ننگست گفتن سخن دگرگونه‌تر باید افگند بن اگر گرد کاموس را زو زمان بیامد نباید شدن بدگمان سپیده‌دمان گرزها برکشیم وزین دشت یکسر سراندر کشیم هوا را چو ابر بهاران کنیم بریشان یکی تیرباران کنیم ز گرد سواران و زخم تبر نباید که داند کس از پای سر شما یکسره چشم بر من نهید چو من برخروشم دمید و دهید همانا که جنگ‌آوران صد هزار فزون باشد از ما دلیر و سوار ز یک تن چنین زار و پیچان شدیم همه پاک ناکشته بیجان شدیم چنان دان که او ژنده پیلست مست بوردگه شیر گیرد بدست یکی پیل‌بازی نمایم بدوی کزان پس نیارد سوی رزم روی چو بشنید لشکر ز شنگل سخن جوان شد دل مرد گشته کهن بدو گفت پیران کانوشه بدی روان را بپیگار توشه بدی همه نامداران و خاقان چین گرفتند بر شاه هند آفرین چو پیران بیامد بپرده سرای برفتند پرمایه ترکان ز جای چو هومان و نستیهن و بارمان که با تیغ بودند گر با سنان بپرسید هومان ز پیران سخن که گفتارشان بر چه آمد به بن همی آشتی را کند پایگاه و گر کینه جوید سپاه از سپاه بهومان بگفت آنچ شنگل بگفت سپه گشت با او به پیگار جفت غمی گشت هومان ازان کار سخت برآشفت با شنگل شوربخت به پیران چنین گفت کز آسمان گذر نیست تا بر چه گردد زمان بیامد بره پیش کلباد گفت که شنگل مگر با خرد نیست جفت بباید شدن یک زمان زین میان نگه کرد باید بسود و زیان ببینی کزین لشکر بی‌کران جهانگیر و با گرزهای گران دو بهره بود زیر خاک اندرون کفن جوشن و ترگ شسته بخون بدو گفت کلباد ای تیغ زن چنین تا توان فال بد را مزن تن خویش یکباره غمگین مکن مگر کز گمان دیگر اید سخن بنا آمده کار دل را بغم سزد گر نداری نباشی دژم وزین روی رستم یلان را بخواند سخنهای بایسته چندی براند چو طوس و چو گودرز و رهام و گیو فریبرز و گستهم و خراد نیو چو گرگین کارآزموده سوار چو بیژن فروزنده‌ی کارزار تهمتن چنین گفت با بخردان هشیوار و بیدار دل موبدان کسی را که یزدان کند نیکبخت سزاوار باشد ورا تاج و تخت جهانگیر و پیروز باشد بجنگ نباید که بیند ز خود زور چنگ ز یزدان بود زور ما خود کییم بدین تیره خاک اندرون بر چییم بباید کشیدن گمان از بدی ره ایزدی باید و بخردی که گیتی نماند همی بر کسی نباید بدو شاد بودن بسی همی مردمی باید و راستی ز کژی بود کمی و کاستی چو پیران بیامد بر من دمان سخن گفت با درد دل یک زمان که از نیکوی با سیاوش چه کرد چه آمد برویش ز تیمار و درد فرنگیس و کیخسرو از اژدها بگفتار و کردار او شد رها ابا آنک اندر دلم شد درست که پیران بکین کشته آید نخست برادرش و فرزند در پیش اوی بسی با گهر نامور خویش اوی ابر دست کیخسرو افراسیاب شود کشته این دیده‌ام من بخواب گنهکار یک تن نماند بجای مگر کشته افگنده در زیر پای و لیکن نخواهم که بر دست من شود کشته این پیر با انجمن که او را بجز راستی پیشه نیست ز بد بر دلش راه اندیشه نیست گر ایدونک باز آرد این را که گفت گناه گذشته بباید نهفت گنهکار با خواسته هرچ بود سپارد بما کین نباید فزود ازین پس مرا جای پیکار نیست به از راستی در جهان کار نیست ورین نامداران ابا تخت و پیل سپاهی بدین سان چو دریای نیل فرستند نزدیک ما تاج و گنج ازایشان نباشیم زین پس برنج نداریم گیتی بکشتن نگاه که نیکی‌دهش را جز اینست راه جهان پر ز گنجست و پر تاج و تخت نباید همه بهر یک نیک‌بخت چو بشنید گودرز بر پای خاست بدو گفت کای مهتر راد و راست ستون سپاهی و زیبای گاه فروزان بتو شاه و تخت و کلاه سر مایه‌ی تست روشن خرد روانت همی از خرد بر خورد ز جنگ آشتی بی‌گمان بهترست نگه کن که گاوت بچرم اندرست بگویم یکی پیش تو داستان کنون بشنو از گفته‌ی باستان که از راستی جان بدگوهران گریزد چو گردون ز بار گران گر ایدونک بیچاره پیمان کند بکوشد که آن راستی بشکند چو کژ آفریدش جهان آفرین تو مشنو سخن زو و کژی مبین نخستین که ما رزمگه ساختیم سخن رفت زین کار و پرداختیم ز پیران فرستاده آمد برین که بیزارم از دشت وز رنج و کین که من دیده دارم همیشه پر آب ز گفتار و کردار افراسیاب میان بسته‌ام بندگی شاه را نخواهم بر و بوم و خرگاه را بسی پند و اندرز بشنید و گفت کزین پس نباشد مرا جنگ جفت شوم گفت بپسیچم این کار تفت بخویشان بگویم که ما را چه رفت مرا تخت و گنجست و هم چارپای بدیشان نمایم سزاوار جای چو گفت این بگفتیم کاری رواست بتوران ترا تخت و گنج و نواست یکی گوشه‌ای گیر تا نزد شاه ز تو آشکارا نگردد گناه بگفتیم و پیران برین بازگشت شب تیره با دیو انباز گشت هیونی فرستاد نزدیک شاه که لشکر برآرای کامد سپاه تو گفتی که با ما نگفت این سخن نه سر بود ازان کار هرگز نه بن کنون با تو ای پهلوان سپاه یکی دیگر افگند بازی براه جز از رنگ و چاره نداند همی ز دانش سخن برفشاند همی کنون از کمند تو ترسیده شد روا بد که ترسیده از دیده شد همه پشت ایشان بکاموس بود سپهبد چو سگسار و فر طوس بود سر بخت کاموس برگشته دید بخم کمند اندرش کشته دید در آشتی جوید اکنون همی نیارد نشستن بهامون همی چو داند که تنگ اندر آمد نشیب بکار آورد بند و رنگ و فریب گنهکار با گنج و با خواسته که گفتست پیش آرم آراسته ببینی که چون بردمد زخم کوس بجنگ اندر آید سپهدار طوس سپهدار پیران بود پیش رو که جنگ آورد هر زمان نوبنو دروغست یکسر همه گفت اوی نشاید جز او اهرمن جفت اوی اگر بشنوی سر بسر پند من نگه کن ببهرام فرزند من سپه را بدان چاره اندر نواخت ز گودرزیان گورستانی بساخت که تا زنده‌ام خون سرشک منست یکی تیغ هندی پزشک منست چو بشنید رستم بگودرز گفت که گفتار تو با خرد باد جفت