داستان دوازده رخ : بخش ششم

همی پاسخ نامه آراستند سخن هرچ نیکوتر آن خواستند بیک هفته گودرز با رود و می همی نامه را پاسخ افگند پی ز بالا چو خورشید گیتی فروز بگشتی سپهبد گه نیم‌روز می و رود و مجلس بیاراستی فرستاده را پیش خود خواستی چو یک هفته بگذشت هشتم پگاه نویسنده را خواند سالار شاه بفرمود تا نامه پاسخ نوشت درختی بنوی بکینه بگشت سرنامه کرد آفرین از نخست دگر پاسخ آورد یکسر درست که بر خواندم نامه را سربسر شنیدیم گفتار تو در بدر رسانید رویین بر ما پیام یکایک همه هرچ بردی تو نام ولیکن شگفت آمدم کار تو همی زین چنین چرب گفتار تو دلت با زبان هیچ همسایه نیست روان ترا از خرد مایه نیست بهرجای چربی بکار آوری چنین تو سخن پرنگار آوری کسی را که از بن نباشد خرد گمان بر تو بر مهربانی برد چو شوره زمینی که از دور آب نماید چو تابد برو آفتاب ولیکن نه گاه فریبست و بند که هنگام گرزست و تیغ و کمند مرا با تو جز کین و پیکار نیست گه پاسخ و روز گفتار نیست نگر تا چه سان گردد اکنون سپهر نه جای فریبست و پیوند و مهر کرا داد خواهد جهاندار زور کرا بردهد بخت پیروز هور ولیکن بدین گفته پاسخ شنو خرد یاد کن بخت را پیشرو نخست آنک گفتی که از مهر نیز ز یزدان وز گردش رستخیز نخواهم که آید مرا پیش جنگ دلم گشت ازین کار بیداد تنگ دلت با زبان آشنایی نداشت بدان گه که این گفته بر دل گماشت اگر داد بودی بدلت اندرون ترا پیشدستی نبودی بخون که ز آغاز کار اندر آمد نخست نبودی بخون ریختن هیچ سست نخستین که آمد بپیش تو گیو از ایران هشیوار مردان نیو بسازیده مر جنگ را لشکری ز کشور دمان تا دگر کشوری تو کردی همه جنگ را دست پیش سپه را تو برکندی از جای خویش خرد، ار پس آمد تو پیش آمدی بفرجام آرام بیش آمدی ولیکن سرشت بد و خوی بد ترانگذراند براه خرد بدی خود بدان تخمه در گوهرست ببد کردن آن تخمه اندر خورست شنیدی که بر ایرج نیک‌بخت چه آمد ز تور از پی تاج و تخت چو از تور و سلم اندر آمد زمین سراسر بگسترد بیداد و کین فریدون که از درد دل روز و شب گشادی بنفرین ایشان دو لب بافراسیاب آمد آن مهر بد ازان نامداران اندک خرد ز سر با منوچهر نو کین نهاد همیدون ابا نوذر و کیقباد بکاوس کی کرد خود آنچ کرد برآورد از ایران آباد گرد ازان پس بکین سیاوش باز فگند این چنین کینه‌ی نو دارز نیامد بدانگه ترا داد یاد که او بی‌گنه جان شیرین بداد جه مایه بزرگان که از تخت و گاه از ایران شدند اندرین کین تباه و دیگر که گفتی که با پیر سر بخون ریختن کس نبندد کمر بدان ای جهاندیده‌ی پرفریب بهر کار دیده فراز و نشیب که یزدان مرا زندگانی دراز بدان داد با بخت گردن‌فراز که از شهر توران بروز نبرد ز کینه برآرم بخورشید گرد بترسم همی زانک یزدان من ز تن بگسلاند مگر جان من من این کینه را ناوریده بجای بر و بومتان ناسپرده بپای سدیگر که گفتی ز یزدان پاک نبینم بدلت اندرون بیم و باک ندانی کزین خیره خون ریختن گرفتار کردی بفرجام تن من اکنون بدین خوب گفتار تو اگر باز گردم ز پیکار تو بهنگام پرسش ز من کردگار بپرسد ازین گردش روزگار که سالاری و گنج و مردانگی ترا دادم و زور و فرزانگی بکین سیاوش کمر بر میان نبستی چرا پیش ایرانیان بهفتاد خون گرامی پسر بپرسد ز من داور دادگر ز پاسخ بپیش جهان‌آفرین چه گویم چرا بازگشتم ز کین ز کار سیاوش چهارم سخن که افگندی ای پیر سالار بن که گفتی ز بهر تنی گشته خاک نشاید ستد زنده را جان پاک تو بشناس کین زشت کردارها بدل پر ز هر گونه آزارها که با شهر ایران شما کرده‌اید چه مایه کیان را بیازرده‌اید چه پیمان شکستن چه کین ساختن همیشه بسوی بدی تاختن چو یاد آورم چون کنم آشتی که نیکی سراسر بدی کاشتی بپنجم که گفتی که پیمان کنم ز توران سران را گروگان کنم بنزدیک خسرو فرستیم گنج ببندیم بر خویشتن راه رنج بدان ای نگهبان توران سپاه که فرمان جز اینست ما را ز شاه مرا جنگ فرمود و آویختن بکین سیاوش خون ریختن چو فرمان خسرو نیارم بجای روان شرم دارد بدیگر سرای ور اومید داری که خسرو بمهر گشاید برین گفتها بر تو چهر گروگان و آن خواسته هرچ هست چو لهاک و رویین خسروپرست گسی کن بزودی بنزدیک شاه سوی شهر ایران گشادست راه ششم شهر ایران که کردی تو یاد برو و بوم آباد فرخ‌نژاد سپاریم گفتی بخسرو همه ز هر سو بر خویش خوانم رمه تراکرد یزدان ازان بی‌نیاز گر آگه نه‌ای تا گشاییم راز سوی باختر تا بمرز خزر همه گشت لهراسب را سربسر سوی نیمروز اندرون تا بسند جهان شد بکردار روی پرند تهم رستم نیو با تیغ تیز برآورد ازیشان دم رستخیز سر هندوان با درفش سیاه فرستاد رستم بنزدیک شاه دهستان و خوارزم و آن بوم و بر که ترکان برآورده بودند سر بیابان ازیشان بپرداختند سوی باختر تاختن ساختند ببارید بر شیده اشکش تگرگ فراز آوریدش بنزدیک مرگ اسیران وز خواسته چند چیز فرستاد نزدیک خسرو بنیز وزین سو من و تو به جنگ اندریم بدین مرکز نام و ننگ اندریم بیک جنگ دیدی همه دستبرد ازین نامداران و مردان گرد ور ایدونک روی اندر آری بروی رهانم ترا زین همه گفت و گوی بنیروی یزدان و فرمان شاه بخون غرقه گردانم این رزمگاه تو ای نامور پهلوان سپاه نگه کن بدین گردش هور و ماه که بند سپهری فراز آمدست سربخت ترکان بگاز آمدست نگر تا ز کردار بدگوهرت چه آرد جهان‌آفرین بر سرت زمانه ز بد دامن اندر کشید مکافات بد را بد آید پدید تو بندیش هشیار و بگشای گوش سخن از خردمند مردم نیوش بدان کین چنین لشکر نامدار سواران شمشیرزن صدهزار همه نامجوی و همه کینه‌خواه بافسون نگردند ازین رزمگاه زمانه برآمد به هفتم سخن فگندی وفا را بسوگند بن بپیمان مرا با تو گفتار نیست خرد را روانت خریدار نیست ازیراک باهرک پیمان کنی وفا را بفرجام هم بشکنی بسوگند تو شد سیاوش بباد بگفتار بر تو کس ایمن مباد نبودیش فریادرس روز درد چه مایه بسختی ترا یاد کرد به هشتم که گفتی مرا تاج و تخت از آن تو بیشست مردی و بخت همیدون فزونم بمردان و گنج ولیکن دلم را ز مهرست رنج من ایدون گمانم که تا این زمان بجنگ آزمودی مرا بی‌گمان گرم بی‌هنر یافتی روز کین تو دانی کنون بازم از پس ببین بفرجام گفتی ز مردان مرد تنی چند بگزین ز بهر نبرد من از لشکر ترک هم زین نشان بیارم سواران مردم‌کشان که از مهربانی که بر لشکرم نخواهم که بیداد کین گسترم تو با مهربانی نهی پای پیش که دانی نهان دل و رای خویش بیازارد از من جهاندار شاه گر از یکدگر بگسلانم سپاه نهم آنک گفتی مبارز گزین که با من بگردد برین دشت کین یکی لشکری پرگنه پیش من پرآزار ازیشان دل انجمن نباشد ز من شاه همداستان کزیشان بگردم بدین داستان نخستین بانبوه زخمی چو کوه بباید زدن سر بر همگروه میان دو لشکر دو صف برکشید گر ایدونک پیروزی آید پدید وگرنه همین نامداران مرد بیاریم و سازیم جای نبرد ازین گفته گر بگسلی باز دل من از گفته‌ی خود نیم دلگسل ور ایدونک با من بوردگاه بسنده نخواهی بدن با سپاه سپه خواه و یاور ز سالار خویش بژرفی نگه‌دار پیکار خویش پراگنده از لشکرت خستگان ز خویشان نزدیک و پیوستگان بمان تا کندشان پزشکان درست زمان جستن اکنون بدین کار تست اگر خواهی از من زمان درنگ وگر جنگ جویی بیارای جنگ بدان گفتم این تا بروز نبرد بما بر بهانه نبایدت کرد که ناگاه با ما بجنگ آمدی کمین کردی و بی‌درنگ آمدی من این کین اگر تا بصد سالیان بخواهم همانست و اکنون همان ازین کینه برگشتن امید نیست شب و روز بی‌دیدگان را یکیست چو آن پاسخ نامه گشت اسپری فرستاده آمد بسان پری کمر بر میان با ستور نوند ز مردان به گرد اندرش نیز چند فرود آمد از باره رویین گرد گوان را همه پیش گودرز برد سپهبد بفرمود تا موبدان زلشکر همه نامور بخردان بزودی سوی پهلوان آمدند خردمند و روشن‌روان آمدند پس آن پاسخ نامه پیش گوان بفرمود خواندن همی پهلوان بزرگان که آن نامه‌ی دلپذیر شنیدند گفتار فرخ دبیر هش و رای پیران تنک داشتند همه پند او را سبک داشتند بگودرز بر آفرین خواند ورا پهلوان گزین خواندند پس آن نامه را مهر کرد و بداد برویین پیران ویسه‌نژاد چو از پیش گودرز برخاستند بفرمود تا خلعت آراستند از اسبان تازی بزرین ستام چه افسر چه شمشیر زرین نیام ببخشید یارانش را سیم و زر کرا در خور آمد کلاه و کمر برفت از در پهلوان با سپاه سوی لشکر خویش بگرفت راه چو رویین بنزدیک پیران رسید بپیش پدر شد چنانچون سزید بنزدیک تختش فرو برد سر جهاندیده پیران گرفتش ببر چو بگزارد پیغام سالار شاه بگفت آنچ دید اندران رزمگاه پس آن نامه برخواند پیشش دبیر رخ پهلوان سپه شد چو قیر دلش گشت پردرد و جان پرنهیب بدانست کمد بتنگی نشیب شکیبایی و خامشی برگزید بکرد آن سخن بر سپه ناپدید ازان پس چنین گفت پیش سپاه که گودرز را دل نیامد براه ازان خون هفتاد پور گزین نیارامدش یک زمان دل ز کین گر ایدونک او بر گذشته سخن بنوی همی کینه سازد ز بن چرا من بکین برادر کمر نبندم نخارم ازین کینه سر هم از خون نهصد سر نامدار که از تن جدا شد گه کارزار که اندر بر و بوم ترکان دگر سواری چو هومان نبندد کمر چو نستیهن آن سرو سایه فگن که شد ناپدید از همه انجمن بباید کنون بست ما را کمر نمانم بایرانیان بوم و بر بنیروی یزدان و شمشیر تیز برآرم ازان انجمن رستخیز از اسبان گله هرچ شایسته بود ز هر سو بلشکر گه آورد زود پیاده همه کرد یکسر سوار دو اسبه سوار از پس کارزار سرگنجهای کهن برگشاد بدینار دادن دل اندر نهاد چو این کرده شد نزد افراسیاب نوندی برافگند هنگام خواب فرستاده‌ای با هش و رای پیر سخن‌گوی و گرد و سوار و دبیر که رو شاه توران سپه را بگوی که ای دادگر خسرو نامجوی کز آنگه که چرخ سپهر بلند بگشت از بر تیره خاک نژند چو تو شاه بر گاه ننشست نیز به کس نام شاهی نپیوست نیز نه زیبا بود جز تو مر تخت را کلاه و کمر بستن و بخت را ازان کس برآرد جهاندار گرد که پیش تو آید بروز نبرد یکی بنده‌ام من گنهکار تو کشیده سر از جان بیدار تو ز کیخسرو از من بیازرد شاه جزین خویشتن را ندانم گناه که این ایزدی بود بود آنچ بود ندارد ز گفتار بسیار سود اگر نیز بیند مرا زین گناه کند گردن آزاد و آید براه رسانم من اکنون بشاه آگهی که گردون چه آورد پیش رهی کشیدم بکوه کنابد سپاه بایرانیان بر ببستیم راه وزان سو بیامد سپاهی گران سپهدار گودرز و با او سران کز ایران ز گاه منوچهر شاه فزون زان نیامد بتوران سپاه به زیبد یکی جایگه ساختند سپه را دران کوه بنشاختند سپه را سه روز و سه شب چون پلنگ بروی اندر آورده بد روی تنگ نجستیم رزم اندران کینه‌گاه که آید مگر سوی هامون سپاه نیامد سپاهش ازان که برون سر پهلوانان ما شد نگون سپهدار ایران نیامد ستوه بهامون نیاورد لشکر ز کوه برادر جهاندار هومان من بکینه بجوشید ازین انجمن بایران سپه شد که جوید نبرد ندانم چه آمد بران شیرمرد بیامد بکین جستنش پور گیو بگردید با گرد هومان نیو ابر دست چون بیژنی کشته شد سر من ز تیمار او گشته شد که دانست هرگز که سرو بلند بباغ از گیا یافت خواهد گزند دل نامداران همه بر شکست همه شادمانی شد از درد پست و دیگر چو نستیهن نامدار ابا ده هزار آزموده سوار برفت از بر من سپیده دمان همان بیژنش کند سر در زمان من از درد دل برکشیدم سپاه غریوان برفتم بوردگاه یکی رزم تا شب برآمد ز کوه بکردیم یک با دگر همگروه چو نهصد تن از نامداران شاه سر از تن جدا شد برین رزمگاه دو بهره ز گردان این انجمن دل از درد خسته بشمشیر تن بما بر شده چیره ایرانیان بکینه همه پاک بسته میان بترسم همی زانک گردان سپهر بخواهد بریدن ز ما پاک مهر وزان پس شنیدم یکی بدخبر کزان نیز برگشتم آسیمه سر که کیخسرو آید همی با سپاه بپشت سپهبد بدین رزمگاه گرایدونک گردد درست این خبر که خسرو کند سوی ما برگذر جهاندار داند که من با سپاه نیارم شدن پیش او کینه‌خواه مگر شاه با لشکر کینه‌جوی نهد سوی ایران بدین کینه‌روی بگرداند این بد ز تورانیان ببندد بکینه کمر بر میان که گر جان ما را ز ایران سپاه بد آید نباشد کسی کینه‌خواه فرستاده گفت پیران شنید بکردار باد دمان بردمید مشست از بر بادپای سمند بکردار آتش هیونی بلند بشد تا بنزدیک افراسیاب نه دم زد بره بر نه آرام و خواب بنزدیک شاه اندر آمد چو باد ببوسید تخت و پیامش بداد چو بشنید گفتار پیران بدرد دلش گشت پرخون و رخساره زرد شد از کار آن کشتگان خسته‌دل بدان درد بنهاد پیوسته دل وزان نیز کز دشمنان لشکرش گریزان و ویران شده کشورش ز هر سو پلنگ اندر آورده چنگ بروبر جهان گشته تاریک و تنگ چو گفتار پیران ازان سان شنید سپه را همه پای برجای دید به شبگیر چون تاج بر سر نهاد همانگه فرستاده را در گشاد بفرمود تا بازگردد بجای سوی نامور بنده‌ی کدخدای چنین پاسخ آورد کو را بگوی که ای مهربان نیکدل راستگوی تو تا زادی از مادر پاکتن سرافراز بودی بهر انجمن ترا بیشتر نزد من دستگاه توی برتر از پهلوانان بجاه همیشه یکی جوشنی پیش من سپر کرده جان و فدی کرده تن همیدون بهر کار با گنج خویش گزیده ز بهر منی رنج خویش تو بردی ز چین تا بایران سپاه تو کردی دل و بخت دشمن سیاه نبیند سپه چون تو سالار نیز نبندد کمر چون تو هشیار نیز ز تور و پشنگ ار دراید بمهر چو تو پهلوان نیز نارد سپهر نخست آنک گفتی من از انجمن گنهکار دارم همی خویشتن که کیخسرو آمد ز توران زمین به ایران و با ما بگسترد کین بدین من که شاهم نیازرده‌ام بدل هرگز این یاد ناورده‌ام نباید که باشی بدین تنگدل ز تیمار یابد ترا زنگ دل که آن بودنی بود از کردگار نیامد بدین بد کس آموزگار که کیخسرو از من نگیرد فروغ نبیره مخوانش که باشد دروغ نباشم همیدون من او را نیا نجویم همی زین سخن کیمیا بدن کار او کس گنهکار نیست مرا با جهاندار پیکار نیست چنین بود و این بودنی کار بود مرا از تو در دل چه آزار بود و دیگر که گفتی ز کار سپاه ز گردیدن تیره خورشید و ماه همیشه چنینست کار نبرد ز هر سو همی گردد این تیره گرد گهی برکشد تا بخورشید سر گهی اندر آرد ز خورشید بر بیکسان نگردد سپهر بلند گهی شاد دارد گهی مستمند گهی با می و رود و رامشگران گهی با غم و گرم و با اندهان تو دل را بدین درد خسته مدار روان را بدین کار بسته مدار سخن گفتن کشتگان گشت خواب ز کین برادر تو سر برمتاب دلی کو ز درد برادر شخود علاج پزشکان نداردش سود سه دیگر که گفتی که خسرو پگاه بجنگ اندر آید همی با سپاه مبیناد چشم کس آن روزگار که او پیشدستی نماید بکار که من خود برانم کز ایدر سپاه ازان سوی جیحون گذارم براه نه گودرز مانم نه خسرو نه طوس نه گاه و نه تاج و نه بوق و نه کوس بایران ازان گونه رانم سپاه کزان پس نبیند کسی تاج و گاه بکیخسرو این پس نمانم جهان بسر بر فرود آیمش ناگهان بخنجر ازان سان ببرم سرش که گرید بدو لشکر و کشورش مگر کاسمانی دگرگونه کار فرازآید از گردش روزگار ترا ای جهاندیده‌ی سرافراز نکردست یزدان بچیزی نیاز ز مردان وز گنج و نیروی دست همه ایزدی هرچ بایدت هست یکی نامور لشکری ده هزار دلیر و خردمند و گرد و سوار فرستادم اینک بنزدیک تو که روشن کند جان تاریک تو