اندر ستایش سلطان محمود : بخش هفتم

زشاهان گیتی دل افروزتر پسندیده‌تر شاه و پیروزتر مرا داد یزدان همه هرچ گفت که با این هنرها خرد باد جفت ترا چند خواهی سخن چرب هست بدل نیستی پاک و یزدان پرست کسی کو بدانش توانگر بود زگفتار کردار بهتر بود فریدون فرخ ستاره نگشت نه از خاک تیره همی برگذشت تو گویی که من بر شوم بر سپهر بشستی برین گونه از شرم چهر دلت جادوی را چو سرمایه گشت سخن بر زبانت چو پیرایه گشت زبان پر زگفتار و دل پر دروغ بر مرد دانا نگیرد فروغ پدر کشته را شاه گیتی مخوان کنون کز سیاوش نماند استخوان همان مادرم را ز پرده براه کشیدی و گشتی چنین کینه خواه مرا نوز نازاده از مادرم همی آتش افروختی برسرم هر آنکس که او بد بدرگاه تو بنفرید بر جان بی راه تو که هرگز بگیتی کس آن بد نکرد ز شاهان و گردان و مردان مرد که بر انجمن مر زنی را کشان سپارد بزرگی بمردم کشان زننده همی تازیانه زند که تا دخترش بچه را بفگند خردمند پیران بدانجا رسید بدید آنک هرگز ندید و شنید چنین بود فرمان یزدان که من سرافراز گردم بهر انجمن گزند و بلای تو از من بگاشت که با من زمانه یکی راز داشت ازان پس که گشتم ز مادر جدا چنانچون بود بچه‌ی بینوا بپیش شبانان فرستادیم بپرواز شیران نر دادیم مرا دایه و پیشکاره شبان نه آرام روز و نه خواب شبان چنین بود تا روز من برگذشت مرا اندر آورد پیران ز دشت بپیش تو آورد و کردی نگاه که هستم سزاوار تخت و کلاه بسان سیاوش سرم را ز تن ببری و تن هم نیابد کفن زبان مرا پاک یزدان ببست همان خیره ماندم بجای نشست مرا بی دل و بی خرد یافتی بکردار بد تیز نشتافتی سیاوش نگه کن که از راستی چه کرد و چه دید از بد و کاستی ز گیتی بیامد ترا برگزید چنان کز ره نامداران سزید ز بهر تو پرداخت آیین و گاه بیامد ز گیتی ترا خواند شاه وفا جست و بگذاشت آن انجمن بدان تا نخوانیش پیمان‌شکن چو دیدی بر و گردگاه ورا بزرگی و گردی و راه ورا بجنبیدت آن گوهر بد ز جای بیفگندی آن پاک دلرا ز پای سر تاجداری چنان ارجمند بریدی بسان سر گوسفند ز گاه منوچهر تا این زمان نبودی مگر بدتن و بدگمان ز تور اندر آمد زیان از نخست کجا با پدر دست بد را بشست پسر بر پسر بگذرد همچنین نه راه بزرگی نه آیین دین زدی گردن نوذر نامدار پدر شاه وز تخمه‌ی شهریار برادرت اغریرث نیکخوی کجا نیکنامی بدش آرزوی بکشتی و تا بوده‌ای بدتنی نه از آدم از تخم آهرمنی کسی گر بدیهات گیرد شمار فزون آید از گردش روزگار نهالی بدوزخ فرستاده‌ای نگویی که از مردمان زاده‌ای دگر آنک گفتی که دیو پلید دل و رای من سوی زشتی کشید همین گفت ضحاک و هم جمشید چو شدشان دل از نیکویی ناامید که ما را دل ابلیس بی راه کرد ز هر نیکویی دست کوتاه کرد نه برگشت ازیشان بد روزگار ز بد گوهر و گفت آموزگار کسی کو بتابد سر از راستی گزیند همی کژی و کاستی بجنگ پشن نیز چندان سپاه که پیران بکشت اندر آوردگاه زمین گل شد از خون گودرزیان نجویی جز از رنج و راه زیان کنون آمدی با هزاران هزار ز ترکان سوار از در کارزار بموی لشکر کشیدی بجنگ وزیشان بپیش من آمد پشنگ فرستادیش تا ببرد سرم ازان پس تو ویران کنی کشورم جهاندار یزدان مرا یار گشت سر بخت دشمن نگونسار گشت مرا گویی اکنون که از تخت تو دل‌افروز و شادانم از بخت تو نگه کن که تا چون بود باورم چو کردارهای تو یاد آورم ازین پس مرا جز بشمشیر تیز نباشد سخن با تو تا رستخیز بکوشم بنیروی گنج و سپاه بنیک اختر و گردش هور و ماه همان پیش یزدان بباشم بپای نخواهم بگیتی جزو رهنمای مگر گز بدان پاک گردد جهان بداد و دهش من ببندم میان بداندیش را از میان بر کنم سر بدنشان را بی‌افسر کنم سخن هرچ گفتم نیا را بگوی که درجنگ چندین بهانه مجوی یکی تاج دادش زبر جد نگار یکی طوق زرین و دو گوشوار همانگه بشد جهن پیش پدر بگفت آن سخنها همه دربدر ز پاسخ برآشفت افراسیاب سواری ز ترکان کجا یافت خواب ببخشید گنج درم بر سپاه همان ترگ و شمشیر و تخت و کلاه شب تیره تا برزد از چرخ شید بشد کوه چون پشت پیل سپید همی لشکر آراست افراسیاب دلش بود پردرد و سر پر شتاب چو از گنگ برخاست آوای کوس زمین آهنین شد هوا آبنوس سر موبدان شاه نیکی گمان نشست از بر زین سپیده‌دمان بیامد بگردید گرد حصار نگه کرد تا چون کند کارزار برستم بفرمود تا همچو کوه بیارد بیک سود دریا گروه دگر سوش گستهم نوذر بپای سه دیگر چو گودرز فرخنده رای بسوی چهارم شه نامدار ابا کوس و پیلان و چندی سوار سپه را همه هرچ بایست ساز بکرد و بیامد بر دژ فراز بلشکر بفرمود پس شهریار یکی کنده کردن بگرد حصار بدان کار هر کس که دانا بدند بجنگ دژ اندر توانا بدند چه از چین وز روم وز هندوان چه رزم آزموده ز هر سو گوان همه گرد آن شارستان چون نوند بگشتند و جستند هر گونه بند دو نیزه ببالا یکی کنده کرد سپه را بگردش پراگنده کرد بدان تا شب تیره بی ساختن نیارد ترکان یکی تاختن دو صد ساخت عراده بر هر دری دو صد منجنیق از پس لشکری دو صد چرخ بر هر دری با کمان ز دیوار دژ چون سر بدگمان پدید آمدی منجینق از برش چو ژاله همی کوفتی بر سرش پس منجنیق اندرون رومیان ابا چرخها تنگ بسته میان دو صد پیل فرمود پس شهریار کشیدن ز هر سو بگرد حصار یکی کنده‌ای زیر باره درون بکند و نهادند زیرش ستون بد آن منکری باره مانده بپای بدان نیزه‌ها برگرفته ز جای پس آلود بر چوب نفط سیاه بدین گونه فرمود بیدار شاه بیک سو بر از منجنیق و ز تیر رخ سرکشان گشته همچون زریر به‌زیر اندرون آتش و نفط و چوب ز بر گرزهای گران کوب کوب بهر چارسو ساخت آن کارزار چنانچون بود ساز جنگ حصار وزآن جایگه شهریار زمین بیامد بپیش جهان‌آفرین ز لشکر بشد تا بجای نماز ابا کردگار جهان گفت زار ابر خاک چون مار پیچان ز کین همی خواند بر کردگار آفرین همی گفت کام و بلندی ز تست بهر سختیی یارمندی ز تست اگر داد بینی همی رای من مرگدان ازین جایگه پای من نگون کن سر جاودانرا ز تخت مرادار شادان‌دل و نیک‌بخت چو برداشت از پیش یزدان سرش بجوشن بپوشید روشن برش کمر بر میان بست و برجست زود بجنگ اندر آمد بکردار دود بفرمود تا سخت بر هر دری بجنگ اندر آید یکی لشکری بدان چوب و نفط آتش اندر زدند ز برشان همی سنگ بر سر زدند زبانگ کمانهای چرخ و ز دود شده روی خورشید تابان کبود ز عراده و منجنیق و ز گرد زمین نیلگون شد هوا لاژورد خروشیدن پیل و بانگ سران درخشیدن تیغ و گرز گران تو گفتی برآویخت با شید ماه ز باریدن تیر و گرد سیاه ز نفط سیه چوبها برفروخت به فرمان یزدان چو هیزم بسوخت نگون باره گفتی که برداشت پای بکردار کوه اندر آمد ز جای وزان باره چندی ز ترکان دلیر نگون اندر آمد چو باران بزیر که آید بدام اندرون ناگهان سر آرد بران شوربختی جهان بپیروزی از لشکر شهریار برآمد خروشیدن کارزار سوی رخنه‌ی دژ نهادند روی بیامد دمان رستم کینه‌جوی خبر شد بنزدیک افراسیاب کجا باره‌ی شارستان شد خراب پس افراسیاب اندر آمد چو گرد به جهن و بگرسیوز آواز کرد که با باره‌ی دژ شما را چه کار سپه را ز شمشیر باید حصار ز بهر بر و بوم و پیوند خویش همان از پی گنج و فرزند خویش ببندیم دامن یک اندر دگر نمانیم بر دشمنان بوم و بر سپاهی ز ترکان گروها گروه بدان رخنه رفتند بر سان کوه بکردار شیران برآویختند خروش از دو رویه برانگیختند سواران ترکان بکردار بید شده لرزلرزان و دل نااامید برستم بفرمود پس شهریار پیاده هرآنکس که بد نامدار که پیش اندر آید بدان رخنه گاه همیدون بی نیزه‌ور کینه‌خواه ابا ترکش و تیغ و تیر و تبر سوار ایستاده پس نیزه‌ور سواران جنگی نگهدارشان بدانگه که شد سخت پیکارشان سوار و پیاده بهر سو گروه بجنگ اندر آمد بکردار کوه برخنه در آورد یکسر سپاه چو شیر ژیان رستم کینه‌خواه پیاده بیامد بکردار گرد درفش سیه را نگون‌سار کرد نشان سپهدار ایران بنفش بران باره زد شیر پیکر درفش بپیروزی شاه ایران سپاه برآمد خروشیدن از رزمگاه فراوان ز توران سپه کشته شد سر بخت تورانیان گشته شد بدانگه کجا رزمشان شد درشت دو تن رستم آورد ازیشان بمشت چو گرسیو و جهن رزم آزمای که بد تخت توران بدیشان بپای برادر یکی بود و فرخ پسر چنین آمد از شوربختی بسر بدان شارستان اندر آمد سپاه چنان داغ‌دل لشکری کینه‌خواه بتاراج و کشتن نهادند روی برآمد خروشیدن های هوی زن و کودکان بانگ برداشتند بایرانیان جای بگذاشتند چه مایه زن و کودک نارسید که زیر پی پیل شد ناپدید همه شهر توران گریزان چو باد نیامد کسی را بر و بوم یاد بشد بخت گردان ترکان نگون بزاری همه دیدگان پر ز خون زن و گنج و فرزند گشته اسیر ز گردون روان خسته و تن بتیر بایوان برآمد پس افراسیاب پر از خون دل از درد و دیده پرآب بران باره بر شد که بد کاخ اوی بیامد سوی شارستان کرد روی دو بهره ز جنگاوران کشته دید دگر یکسر از جنگ برگشته دید خروش سواران و بانگ زنان هم از پشت پیلان تبیره زنان همی پیل بر زندگان راندند همی پشتشان بر زمین ماندند همه شارستان دود و فریاد دید همان کشتن و غارت و باد دید یکی شاد و دیگر پر از درد و رنج چنانچون بود رسم و رای سپنج چو افراسیاب آنچنان دید کار چنان هول و برگشتن کارزار نه پور و برادر نه بوم و نه بر نه تاج و نه گنج و نه تخت و کمر همی گفت با دل پر از داغ و درد که چرخ فلک خیره با من چه کرد بدیده بدیدم همان روزگار که آمد مرا کشتن و مرگ خوار پر از درد ازان باره آمد فرود همی داد تخت مهی را درود همی گفت کی بینمت نیز باز ایاروز شادی و آرام و ناز وزان جایگه خیره شد ناپدید تو گفتی چو مرغان همی بر پرید در ایوان که در دژ برآورده بود یکی راه زیر زمین کرده بود ازان نامداران دو صد برگزید بران راه بی‌راه شد ناپدید وزآنجای راه بیابان گرفت همه کشورش ماند اندر شگفت نشانی ندادش کس اندر جهان بدان گونه آواره شد در نهان چو کیخسرو آمد درایوان اوی بپای اندر آورد کیوان اوی ابر تخت زرینش بنشست شاه بجستنش بر کرد هر سو سپاه فراوان بجستند جایی نشان نیامد ز سالار گردنکشان ز گرسیوز و جهن پرسید شاه ز کار سپهدار توران سپاه که چون رفت و آرامگاهش کجاست نهان گشته ز ایدر پناهش کجاست ز هر گونه گفتند و خسرو شنید نیامد همی روشنایی پدید بایرانیان گفت پیروز شاه که دشمن چو آواره گردد ز گاه ز گیتی برو نام و کام اندکیست ورا مرگ با زندگانی یکیست ز لشکر گزین کرد پس بخردان جهاندیده و کار بین موبدان بدیشان چنین گفت کباد بید همیشه بهر کار با داد بید در گنج این ترک شوریده بخت شما را سپردم بکوشید سخت نباید که بر کاخ افراسیاب بتابد ز چرخ بلند آفتاب هم آواز پوشیده‌رویان اوی نخواهم که آید ز ایوان بکوی نگهبان فرستاد سوی گله که بودند گلد دژ اندر یله ز خویشان او کس نیازرد شاه چنانچون بود در خور پیشگاه چو زان گونه دیدند کردار اوی سپه شد سراسر پر از گفت و گوی که کیخسرو ایدر بدان سان شدست که گویی سوی باب مهمان شدست همی یاد نایدش خون پدر بخیره بریده ببیداد سر همان مادرش را که از تخت و گاه ز پرده کشیدند یکسو براه شبان پروریدست وز گوسفند مزیدست شیر این شه هوشمند چرا چون پلنگان بچنگال تیز نه انگیزد از خان او رستخیز فرود آورد کاخ و ایوان اوی برانگیزد آتش ز کیوان اوی ز گفتار ایرانیان پس خبر بکیخسرو آمد همه در بدر فرستاد کس بخردان را بخواند بسی داستان پیش ایشان براند که هر جای تندی نباید نمود سر بی‌خرد را نشاید ستود همان به که با کینه داد آوریم بکام اندرون نام یاد آوریم که نیکیست اندر جهان یادگار نماند بکس جاودان روزگار همین چرخ گردنده با هر کسی تواند جفا گستریدن بسی ازان پس بفرمود شاه جهان که آرند پوشیدگان را نهان چو ایرانیان آگهی یافتند پر از کین سوی کاخ بشتافتند بران گونه بردند گردان گمان که خسرو سرآرد بریشان زمان بخوری همی نزدشان خواستند بتاراج و کشتن بیاراستند ز ایوان بزاری برآمد خروش که ای دادگر شاه بسیار هوش تو دانی که ما سخت بیچاره‌ایم نه بر جای خواری و پیغاره‌ایم بر شاه شد مهتر بانوان ابا دختران اندر آمد نوان پرستنده صد پیش هر دختری ز یاقوت بر هر سری افسری چو خورشید تابان ازیشان گهر بپیش اندر افگنده از شرم سر بیک دست مجمر بیک دست جام برافروخته عنبر و عود خام تو گفتی که کیوان ز چرخ برین ستاره فشاند همی بر زمین مه بانوان شد بنزدیک تخت ابر شهریار آفرین کرد سخت همان پروریده بتان طراز برین گونه بردند پیشش نماز همه یکسره زار بگریستند بدان شوربختی همی زیستند کسی کو ندیدست جز کام و ناز برو بر ببخشای روز نیاز همی خواندند آفرینی بدرد که ای نیک‌دل خسرو رادمرد