اندر ستایش سلطان محمود : بخش سيزدهم

از ایرانیان هرک بد نامجوی پیاده برفتند بی‌رنگ و بوی همه جامه‌هاشان کبود و سیاه دو هفته ببودند با سوگ شاه ز بهر ستودانش کاخی بلند بکردند بالای او ده کمند ببردند پس نامداران شاه دبیقی و دیبای رومی سیاه برو تافته عود و کافور و مشک تنش را بدو در بکردند خشک نهادند زیراندرش تخت عاج بسربر ز کافور وز مشک تاج چو برگشت کیخسرو از پیش تخت در خوابگه را ببستند سخت کسی نیز کاوس کی را ندید ز کین و ز آوردگاه آرمید چنینست رسم سرای سپنج نمانی درو جاودانه مرنج نه دانا گذر یابد از چنگ مرگ نه جنگ‌آوران زیر خفتان و ترگ اگر شاه باشی وگر زردهشت نهالی ز خاکست و بالین ز خشت چنان دان که گیتی ترا دشمنست زمین بستر و گور پیراهنست چهل روز سوگ نیا داشت شاه ز شادی شده دور وز تاج و گاه پس آنگه نشست از بر تخت عاج بسر برنهاد آن دل‌افروز تاج سپاه انجمن شد بدرگاه شاه ردان و بزرگان زرین کلاه بشاهی برو آفرین خواندند بران تاج بر گوهر افشاندند یکی سور بد در جهان سربسر چو بر تخت بنشست پیروزگر برین گونه تا سالیان گشت شست جهان شد همه شاه را زیردست پراندیشه شد مایه‌ور جان شاه ازان رفتن کار و آن دستگاه همی گفت ویران و آباد بوم ز چین و ز هند و توران و روم هم از خاوران تا در باختر ز کوه و بیابان وز خشک و تر سراسر ز بدخواه کردم تهی مرا گشت فرمان و گاه مهی جهان از بداندیش بی‌بیم شد دل اهرمن زین به دو نیم شد ز یزدان همه آرزو یافتم وگر دل همه سوی کین تافتم روانم نباید که آرد منی بداندیشی و کیش آهرمنی شوم همچو ضحاک تازی و جم که با سلم و تور اندر آیم بزم بیک سو چو کاوس دارم نیا دگر سو چو توران پر از کیمیا چو کاوس و چون جادو افراسیاب که جز روی کژی ندیدی بخواب بیزدان شوم یک زمان ناسپاس بروشن روان اندر آرم هراس ز من بگسلد فره ایزدی گر آیم بکژی و راه بدی ازان پس بران تیرگی بگذرم بخاک اندر آید سر و افسرم بگیتی بماند ز من نام بد همان پیش یزدان سرانجام بد تبه گرددم چهر و رنگ رخان بریزد بخاک اندرون استخوان هنر کم شود ناسپاسی بجای روان تیره گردد بدیگر سرای گرفته کسی تاج و تخت مرا بپای اندر آورده بخت مرا ز من نام ماند بدی یادگار گل رنجهای کهن گشته خار من اکنون چو کین پدر خواستم جهانی بخوبی بیاراستم بکشتم کسی را که بایست کشت که بد کژ و با راه یزدان درشت بباد و ویران درختی نماند که منشور تخت مرا برنخواند بزرگان گیتی مرا کهترند وگر چند با گنج و با افسرند سپاسم ز یزدان که او داد فر همان گردش اختر و پای و پر کنون آن به آید که من راه‌جوی شوم پیش یزدان پر از آب روی مگر هم بدین خوبی اندر نهان پرستنده‌ی کردگار جهان روانم بدان جای نیکان برد که این تاج و تخت مهی بگذرد نیابد کسی زین فزون کام و نام بزرگی و خوبی و آرام و جام رسیدیم و دیدیم راز جهان بد و نیک هم آشکار و نهان کشاورز دیدیم گر تاجور سرانجام بر مرگ باشد گذر بسالار نوبت بفرمود شاه که هر کس که آید بدین بارگاه ورا بازگردان بنیکو سخن همه مردمی جوی و تندی مکن ببست آن در بارگاه کیان خروشان بیامد گشاده‌میان ز بهر پرستش سر وتن بشست بشمع خرد راه یزدان بجست بپوشید پس جامه‌ی نو سپید نیایش کنان رفت دل پر امید بیامد خرامان بجای نماز همی گفت با داور پاک راز همی گفت کای برتر از جان پاک برآرنده‌ی آتش از تیره خاک مرا بین و چندی خرد ده مرا هم اندیشه‌ی نیک و بد ده مرا ترا تا بباشم نیایش کنم بدین نیکویها فزایش کنم بیامرز رفته گناه مرا ز کژی بکش دستگاه مرا بگردان ز جانم بد روزگار همان چاره‌ی دیو آموزگار بدان تا چو کاوس و ضحاک و جم نگیرد هوا بر روانم ستم چو بر من بپوشد در راستی بنیرو شود کژی و کاستی بگردان ز من دیو را دستگاه بدان تا ندارد روانم تباه نگه‌دار بر من همین راه و سان روانم بدان جای نیکان رسان شب و روز یک هفته بر پای بود تن آنجا و جانش دگر جای بود سر هفته را گشت خسرو نوان بجای پرستش نماندش توان بهشتم ز جای پرستش برفت بر تخت شاهی خرامید تفت همه پهلوانان ایران سپاه شگفتی فرومانده از کار شاه ازان نامداران روز نبرد همی هر کسی دیگر اندیشه کرد چو بر تخت شد نامور شهریار بیامد بدرگاه سالار بار بفرمود تا پرده برداشتند سپه را ز درگاه بگذاشتند برفتند با دست کرده بکش بزرگان پیل افکن شیرفش چو طوس و چو گودرز و گیو دلیر چو گرگین و بیژن چو رهام شیر چو دیدند بردند پیشش نماز ازان پس همه برگشادند راز که شاها دلیرا گوا داورا جهاندار و بر مهتران مهترا چو تو شاه ننشست بر تخت عاج فروغ از تو گیرد همی مهر و تاج فرازنده‌ی نیزه و تیغ و اسب فروزنده‌ی فرخ آذرگشسب نترسی ز رنج و ننازی بگنج بگیتی ز گنجت فزونست رنج همه پهلوانان ترا بنده‌ایم سراسر بدیدار تو زنده‌ایم همه دشمنان را سپردی بخاک نماندت بگیتی ز کس بیم و باک بهر کشوری لشکر و گنج تست بجایی که پی برنهی رنج تست ندانیم کاندیشه‌ی شهریار چرا تیره شد اندرین روزگار ترا زین جهان روز برخوردنست نه هنگام تیمار و پژمردنست گر از ما بچیزی بیازرد شاه از آزار او نیست ما را گناه بگوید بما تا دلش خوش کنیم پر از خون دل و رخ بر آتش کنیم وگر دشمنی دارد اندر نهان بگوید بما شهریار جهان همه تاجداران که بودند شاه بدین داشتند ارج گنج و سپاه که گر سر ستانند و گر سر دهند چو ترگ دلیران بسر برنهند نهانی که دارد بگوید بما همان چاره‌ی آن بجوید ز ما بدیشان چنین گفت پس شهریار که با کس ندارید کس کارزار بگیتی ز دشمن مرا نیست رنج نشد نیز جایی پراکنده گنج نه آزار دارم ز کار سپاه نه اندر شما هست مرد گناه ز دشمن چو کین پدر خواستم بداد وبدین گیتی آراستم بگیتی پی خاک تیره نماند که مهر نگین مرا برنخواند شما تیغها در نیام آورید می سرخ و سیمینه جام آورید بجای چرنگ کمان نای و چنگ بسازید با باده و بوی و رنگ بیک هفته من پیش یزدان بپای ببودم به اندیشه و پاک‌رای یکی آرزو دارم اندر نهان همی خواهم از کردگار جهان بگویم گشاده چو پاسخ دهید بپاسخ مرا روز فرخ نهید شما پیش یزدان نیایش کنید برین کام و شادی ستایش کنید که او داد بر نیک و بد دستگاه ستایش مر او را که بنمود راه ازان پس بمن شادمانی کنید ز بدها روان بی‌گمانی کنید بدانید کین چرخ ناپایدار نداند همی کهتر از شهریار همی بدرود پیر و برنا بهم ازو داد بینیم و زو هم ستم همه پهلوانان ز نزدیک شاه برون آمدند از غمان جان تباه بسالار بار آن زمان گفت شاه که بنشین پس پرده‌ی بارگاه کسی را مده بار در پیش من ز بیگانه و مردم خویش من بیامد بجای پرستش بشب بدادار دارنده بگشاد لب همی گفت ای برتر از برتری فزاینده‌ی پاکی و مهتری تو باشی بمینو مرا رهنمای مگر بگذرم زین سپنجی سرای نکردی دلم هیچ نایافته روان جای روشن دلان تافته چو یک هفته بگذشت ننمود روی برآمد یکی غلغل و گفت و گوی همه پهلوانان شدند انجمن بزرگان فرزانه و رای زن چو گودرز و چون طوس نوذرنژاد سخن رفت چندی ز بیداد و داد ز کردار شاهان برتر منش ز یزدان پرستان وز بدکنش همه داستانها زدند از مهان بزرگان و فرزانگان جهان پدر گیو را گفت کای نیکبخت همیشه پرستنده‌ی تاج و تخت از ایران بسی رنج برداشتی بر و بوم و پیوند بگذاشتی بپیش آمد اکنون یکی تیره کار که آن را نشاید که داریم خوار بباید شدن سوی زابلستان سواری فرستی بکابلستان بزابل برستم بگویی که شاه ز یزدان بپیچید و گم کرد راه در بار بر نامداران ببست همانا که با دیو دارد نشست بسی پوزش و خواهش آراستیم همی زان سخن کام او خواستیم فراوان شنید ایچ پاسخ نداد دلش خیره بینیم و سر پر ز باد بترسیم کو هیچو کاوس شاه شود کژ و دیوش بپیچد ز راه شما پهلوانید و داناترید بهر بودنی بر تواناترید کنون هرک اوهست پاکیزه‌رای ز قنوج وز دنور و مرغ و مای ستاره‌شناسان کابلستان همه پاکریان زابلستان بیارید زین در یکی انجمن بایران خرامید با خویشتن شد این پادشاهی پر از گفت و گوی چو پوشید خسرو ز ما رای و روی فگندیم هرگونه رایی ز بن ز دستان گشاید همی این سخن سخنهای گودرز بشنید گیو ز لشکر گزین کرد مردان نیو برآشفت و اندیشه اندر گرفت ز ایران ره سیستان برگرفت چو نزدیک دستان و رستم رسید بگفت آن شگفتی که دید و شنید غمی گشت پس نامور زال گفت که گشتیم با رنج بسیار جفت برستم چنین گفت کز بخردان ستاره‌شناسان و هم موبدان ز زابل بخوان و ز کابل بخواه بدان تا بیایند با ما براه شدند انجمن موبدان و ردان ستاره‌شناسان و هم بخردان همه سوی دستان نهادند روی ز زابل به ایران نهادند روی جهاندار برپای بد هفت روز بهشتم چو بفروخت گیتی‌فروز ز در پرده برداشت سالار بار نشست از بر تخت زر شهریار همه پهلوانان ابا موبدان برفتند نزدیک شاه جهان فراوان ببودند پیشش بپای بزرگان با دانش و رهنمای جهاندار چون دید بنداختشان برسم کیان پایگه ساختشان ازان نامداران خسروپرست کس از پای ننشست و نگشاد دست گشادند لب کی سپهر روان جهاندار باداد و روشن‌روان توانایی و فر شاهی تراست ز خورشید تا پشت ماهی تراست همه بودنیها بروشن‌روان بدانی بکردار و دانش جوان همه بندگانیم در پیش شاه چه کردیم و بر ما چرا بست راه ارغم ز دریاست خشکی کنیم همه چادر خاک مشکی کنیم وگر کوه باشد ز بن برکنیم بخنجر دل دشمنان بشکنیم وگر چاره‌ی این برآید بگنج نبیند ز گنج درم نیز رنج همه پاسبانان گنج توایم پر از درد گریان ز رنج توایم چنین داد پاسخ جهاندار باز که از پهلوانان نیم بی‌نیاز ولیکن ندارم همی دل برنج ز نیروی دست و ز مردان و گنج نه در کشوری دشمن آمد پدید که تیمار آن بد بباید کشید یکی آرزو خواست روشن دلم همی دل آن آرزو نگسلم بدان آرزو دارم اکنون امید شب تیره تا گاه روز سپید چه یابم بگویم همه راز خویش برآرم نهان کرده آواز خویش شما بازگردید پیروز و شاد بد اندیشه بر دل مدارید یاد همه پهلوانان آزادمرد برو خواندند آفرینی بدرد چو ایشان برفتند پیروز شاه بفرمود تا پرده‌ی بارگاه فروهشت و بنشست گریان بدرد همی بود پیچان و رخ لاژورد جهاندار شد پیش برتر خدای همی خواست تا باشدش رهنمای همی گفت کای کردگار سپهر فروزنده‌ی نیکی و داد و مهر ازین شهریاری مرا سود نیست گر از من خداوند خشنود نیست ز من نیکوی گر پذیرفت و زشت نشستن مرا جای ده در بهشت چنین پنج هفته خروشان بپای همی بود بر پیش گیهان خدای شب تیره از رنج نغنود شاه بدانگه که برزد سر از برج ماه بخفت او و روشن روانش نخفت که اندر جهان با خرد بود جفت چنان دید در خواب کو را بگوش نهفته بگفتی خجسته سروش که ای شاه نیک‌اختر و نیک‌بخت بسودی بسی یاره و تاج و تخت اگر زین جهان تیز بشتافتی کنون آنچ جستی همه یافتی بهمسیایگی داور پاک جای بیابی بدین تیرگی در مپای چو بخشی بارزانیان بخش گنج کسی را سپار این سرای سپنج توانگر شوی گر تو درویش را کنی شادمان مردم خویش را کسی گردد ایمن ز چنگ بلا که یابد رها زین دم اژدها هرآنکس که از بهر تو رنج برد چنان دان که آن از پی گنج برد چو بخشی بارزانیان بخش چیز که ایدر نمانی تو بسیار نیز سر تخت را پادشاهی گزین که ایمن بود مور ازو بر زمین چو گیتی ببخشی میاسای هیچ که آمد ترا روزگار بسیچ چو بیدار شد رنج دیده ز خواب ز خوی دید جای پرستش پرآب همی بود گریان و رخ بر زمین همی خواند بر کردگار آفرین همی گفت گر تیز بشتافتم ز یزدان همه کام دل یافتم بیامد بر تخت شاهی نشست یکی جامه‌ی نابسوده بدست بپوشید و بنشست بر تخت عاج جهاندار بی‌یاره و گرز و تاج سر هفته را زال و رستم بهم رسیدند بی‌کام دل پر ز غم چو ایرانیان آگهی یافتند همه داغ دل پیش بشتافتند چو رستم پدید آمد و زال زر همان موبدان فراوان هنر هرآنکس که بود از نژاد زرسب پذیره شدن را بیاراست اسب همان طوس با کاویانی درفش همه نامداران زرینه کفش چو گودرز پیش تهمتن رسید سرشکش ز مژگان برخ برچکید سپاهی همی رفت رخساره زرد ز خسرو همه دل پر از داغ و درد بگفتند با زال و رستم که شاه بگفتار ابلیس گم کرد راه همه بارگاهش سیاهست و بس شب و روز او را ندیدست کس ازین هفته تا آن در بارگاه گشایند و پوییم و یابیم راه جز آنست کیخسرو ای پهلوان که دیدی تو شاداب و روشن‌روان شده کوژ بالای سرو سهی گرفته گل سرخ رنگ بهی ندانم چه چشم بد آمد بروی چرا پژمرید آن چو گلبرگ روی مگر تیره شد بخت ایرانیان وگر شاه را ز اختر آمد زیان بدیشان چنین گفت زال دلیر که باشد که شاه آمد از گاه سیر درستی و هم دردمندی بود گهی خوشی و گه نژندی بود