اندر ستایش سلطان محمود : بخش پانزدهم

بر ایشان در گنج بسته مدار ببخش و بترس از بد روزگار دگر گنج کش نام بادآورست پر از افسر و زیور و گوهرست نگه کن بشهری که ویران شدست کنام پلنگان و شیران شدست دگر هرکجا رسم آتشکدست که بی‌هیربد جای ویران شدست سه دیگر کسی کو ز تن بازماند بروز جوانی درم برفشاند دگر چاهساری که بی‌آب گشت فراوان برو سالیان برگذشت بدین گنج بادآور آباد کن درم خوار کن مرگ را یاد کن دگر گنج کش خواندندی عروس که آگند کاوس در شهر طوس بگودرز فرمود کان را ببخش یزال و بگیو و خداوند رخش همه جامه‌های تنش برشمرد نگه کرد یکسر برستم سپرد همان یاره و طوق کنداوران همان جوشن و گرزهای گران ز اسبان بجایی که بودش یله بطوس سپهبد سپردش گله همه باغ و گلشن بگودرز داد بگیتی ز مرزی که آمدش یاد سلیح تنش هرچ در گنج بود که او را بدان خواسته رنج بود سپردند یکسر بگیو دلیر بدانگه که خسرو شد از گنج سیر از ایوان و خرگاه و پرده‌سرای همان خیمه و آخور و چارپای فریبرز کاوس را داد شاه بسی جوشن و ترگ و رومی کلاه یکی طوق روشن‌تر از مشتری ز یاقوت رخشان دو انگشتری نبشته برو نام شاه جهان که اندر جهان آن نبودی نهان ببیژن چنین گفت کین یادگار همی دار و جز تخم نیکی مکار بایرانیان گفت هنگام من فراز آمد و تازه شد کام من بخواهید چیزی که باید ز من که آمد پراگندن انجمن همه مهتران زار و گریان شدند ز درد شهنشاه بریان شدند همی گفت هرکس که ای شهریار کرا مانی این تاج را یادگار چو بشنید دستان خسرو پرست زمین را ببوسید و برپای جست چنین گفت کای شهریار جهان سزد کرزوها ندارم نهان تو دانی که رستم بایران چه کرد برزم و ببزم و بننگ و نبرد چو کاوس کی شد بمازندران رهی دور و فرسنگهای گران چو دیوان ببستند کاوس را چو گودرز گردنکش و طوس را تهمتن چو بشنید تنها برفت بمازندران روی بنهاد تفت بیابان وتاریکی و دیو و شیر همان جادوی و اژدهای دلیر بدان رنج و تیمار ببرید راه بمازندران شد بنزدیک شاه بدرید پهلوی دیو سپید جگرگاه پولاد غندی و بید سر سنجه را ناگه از تن بکند خروشش برآمد بابر بلند چو سهراب فرزند کاندر جهان کسی را نبود از کهان و مهان بکشت از پی کین کاوس شاه ز دردش بگرید همی سال و ماه وزان پس کجا رزم کاموس کرد بمردی بابر اندر آورد گرد ز کردار او چند رانم سخن که هم داستانها نیاید ببن اگر شاه سیر آمد از تاج و گاه چه ماند بدین شیردل نیک‌خواه چنین داد پاسخ که کردار اوی بنزدیک ما رنج و تیمار اوی که داند مگر کردگار سپهر نماینده‌ی کام و آرام و مهر سخنهای او نیست اندر نهفت نداند کس او را بافاق جفت بفرمود تا رفت پیشش دبیر بیاورد قرطاس و مشک و عبیر نبشتند عهدی ز شاه زمین سرافراز کیخسرو پاک‌دین ز بهر سپهبد گو پیلتن ستوده بمردی بهر انجمن که او باشد اندر جهان پیشرو جهاندار و بیدار و سالار و گو هم او را بود کشور نیمروز سپهدار پیروز لشکر فروز نهادند بر عهد بر مهر زر برآیین کیخسرو دادگر بدو داد منشور و کرد آفرین که آباد بادا برستم زمین مهانی که با زال سام سوار برفتند با زیجها بر کنار ببخشیدشان خلعت و سیم و زر یکی جام مر هر یکی را گهر جهاندیده گودرز برپای خاست بیاراست با شاه گفتار راست چنین گفت کای شاه پیروز بخت ندیدیم چون تو خداوند تخت ز گاه منوچهر تا کیقباد ز کاوس تا گاه فرخ نژاد بپیش بزرگان کمر بسته‌ام بی‌آزار یک روز ننشسته‌ام نبیره پسر بود هفتاد و هشت کنون ماند هشت و دگر برگذشت همان گیو بیداردل هفت سال بتوران زمین بود بی‌خورد و هال بدشت اندرون گور بد خوردنش هم از چرم نخچیر پیراهنش بایران رسید آنچ بد شاه دید که تیمار او گیو چندی کشید جهاندار سیر آمد از تاج گاه همو چشم دارد به نیکی ز شاه چنین داد پاسخ که بیشست ازین که بر گیو بادا هزارآفرین خداوند گیتی ورایار باد دل بدسگالانش پرخار باد کم و بیش ما پاک بر دست تست که روشن روان بادی و تن درست بفرمود تا عهد قم و اصفهان نهاد بزرگان و جای مهان نویسد ز مشک و ز عنبر دبیر یکی نامه از پادشا بر حریر یکی مهر زرین برو برنهاد بران نامه شاه آفرین کرد یاد که یزدان ز گودرز خشنود باد دل بدسگالانش پر دود باد بایرانیان گفت گیو دلیر مبادا که آید ز کردار سیر بدانید کو یادگار منست بنزد شما زینهار منست مر او را همه پاک فرمان برید ز گفتار گودرز بر مگذرید ز گودرزیان هرک بد پیش‌رو یکی آفرینی بگسترد نو چو گودرز بنشست برخاست طوس بشد پیش خسرو زمین داد بوس بدو گفت شاها انوشه بدی همیشه ز تو دور دست بدی منم زین بزرگان فریدون نژاد ز ناماوران تا بیامد قباد کمر بسته‌ام پیش ایرانیان که نگشادم از بند هرگز میان بکوه هماون ز جوشن تنم بخست و همان بود پیراهنم بکین سیاوش بران رزمگاه بدم هر شبی پاسبان سپاه بلاون سپه را نکردم رها همی بودم اندر دم اژدها بمازندران بسته کاوس بود دگر بند بر گردن طوس بود نکردم سپه را به جایی یله نه از من کسی کرد هرگز گله کنون شاه سیر آمد از تاج و گنج همی بگذرد زین سرای سپنج چه فرمایدم چیست نیروی من تو دانی هنرها و آهوی من چنین داد پاسخ بدو شهریار که بیشست رنج تو از روزگار همی باش با کاویانی درفش تو باشی سپهدار زرینه کفش بدین مرز گیتی خراسان تراست ازین نامداران تن‌آسان تراست نبشتند عهدی بران هم نشان بپیش بزرگان گردنکشان نهادند بر عهد بر مهر زر یکی طوق زرین و زرین کمر بدو داد و کردش بسی آفرین که از تو مبادا دلی پر ز کین ز کار بزرگان چو پردخته شد شهنشاه زان رنجها رخته شد ازان مهتران نام لهراسب ماند که از دفتر شاه کس برنخواند ببیژن بفرمود تا با کلاه بیاورد لهراسب را نزد شاه چو دیدش جهاندار برپای جست برو آفرین کرد و بگشاد دست فرود آمد از نامور تخت عاج ز سر برگرفت آن دل‌افروز تاج بلهراسب بسپرد و کرد آفرین همه پادشاهی ایران زمین همی کرد پدرود آن تخت عاج برو آفرین کرد و بر تخت و تاج که این تاج نو بر تو فرخنده باد جهان سربسر پیش تو بنده باد سپردم بتو شاهی و تاج و گنج ازان پس که دیدم بسی درد و رنج مگردان زبان زین سپس جز بداد که از داد باشی تو پیروز و شاد مکن دیو را آشنا با روان چو خواهی که بختت بماند جوان خردمند باش و بی‌آزار باش همیشه روانرا نگهدار باش به ایرانیان گفت کز بخت اوی بباشید شادان دل از تخت اوی شگفت اندرو مانده ایرانیان برآشفته هر یک چو شیر ژیان همی هر کسی در شگفتی بماند که لهراسب را شاه بایست خواند ازان انجمن زال بر پای خاست بگفت آنچ بودش بدل رای راست چنین گفت کای شهریار بلند سزد گر کنی خاک را ارجمند سربخت آن کس پر از خاک باد روان ورا خاک تریاک باد که لهراسب را شاه خواند بداد ز بیداد هرگز نگیریم یاد بایران چو آمد بنزد زرسب فرومایه‌ای دیدمش با یک اسب بجنگ الانان فرستادیش سپاه و درفش و کمر دادیش ز چندین بزرگان خسرو نژاد نیامد کسی بر دل شاه یاد نژادش ندانم ندیدم هنر ازین گونه نشنیده‌ام تاجور خروشی برآمد ز ایرانیان کزین پس نبندیم شاها میان نجوییم کس نام در کارزار چو لهراسب را کی کند شهریار چو بشنید خسرو ز دستان سخن بدو گفت مشتاب و تندی مکن که هر کس که بیداد گوید همی بجز دود ز آتش نجوید همی که نپسندد از ما بدی دادگر نه هر کو بدی کرد بیند گهر که یزدان کسی را کند نیک بخت سزاوار شاهی و زیبای تخت جهان‌آفرین بر روانم گواست که گشت این سخنها بلهراسب راست که دارد همی شرم و دین و خرد ز کردار نیکی همی برخورد نبیره‌ی جهاندار هوشنگ هست خردمند و بینادل و پاک‌دست پی جاودان بگسلاند ز خاک پدید آورد راه یزدان پاک زمانه جوان گردد از پند اوی بدین هم بود پاک فرزند اوی بشاهی برو آفرین گسترید وزین پند و اندرز من مگذرید هرآنکس کز اندرز من درگذشت همه رنج او پیش من بادگشت چنین هم ز یزدان بود ناسپاس بدلش اندر آید ز هر سو هراس چو بشنید زال این سخنهای پاک بیازید انگشت و برزد بخاک بیالود لب را بخاک سیاه به آواز لهراسب را خواند شاه بشاه جهان گفت خرم بدی همیشه ز تو دور دست بدی که دانست جز شاه پیروز و راد که لهراسب دارد ز شاهان نژاد چو سوگند خوردم بخاک سیاه لب آلوده شد مشمر آن از گناه به ایرانیان گفت پیروز شاه که بدرود باد این دل افروز گاه چو من بگذرم زین فرومایه خاک شما را بخواهم ز یزدان پاک بپدرود کردن رخ هر کسی ببوسید با آب مژگان بسی یلان را همه پاک در بر گرفت بزاری خروشیدن اندر گرفت همی گفت کاجی من این انجمن توانستمی برد با خویشتن خروشی برآمد ز ایران سپاه که خورشید بر چرخ گم کرد راه پس پرده‌ها کودک خرد و زن بکوی و ببازار شد انجمن خروشیدن ناله و آه خاست بهر برزنی ماتم شاه خاست به ایرانیان آن زمان گفت شاه که فردا شما را همینست راه هر آنکس که دارید نام و نژاد بدادار خورشید باشید شاد من اکنون روانرا همی پرورم که بر نیک نامی مگر بگذرم نبستم دل اندر سپنجی سرای بدان تا سروش آمدم رهنمای بگفت این وز پایگه اسب خواست ز لشکرگه آواز فریاد خاست بیامد بایوان شاهی دژم بزاد سرو اندر آورده خم کنیزک بدش چار چون آفتاب ندیدی کسی چهر ایشان بخواب ز پرده بتان را بر خویش خواند همه راز دل پیش ایشان براند که رفتیم اینک ز جای سپنج شما دل مدارید با درد و رنج نبینید جاوید زین پس مرا کزین خاک بیدادگر بس مرا سوی داور پاک خواهم شدن نبینم همی راه بازآمدن بشد هوش زان چار خورشید چهر خروشان شدند از غم و درد و مهر شخودند روی و بکندند موی گسستند پیرایه و رنگ و بوی ازان پس هر آنکس که آمد بهوش چنین گفت با ناله و با خروش که ما را ببر زین سرای سپنج رها کن تو ما را ازین درد و رنج بدیشان چنین گفت پر مایه شاه کزین پس شما را همینست راه کجا خواهران جهاندار جم کجا تاجداران با باد و دم کجا مادرم دخت افراسیاب که بگذشت زان سان بدریای آب کجا دختر تور ماه آفرید که چون او کس اندر زمانه ندید همه خاک دارند بالین و خشت ندانم بدوزخ درند ار بهشت مجویید ازین رفتن آزار من که آسان شود راه دشوار من خروشید و لهراسب را پیش خواند ازیشان فراوان سخنها براند بلهراسب گفت این بتان منند فروزنده‌ی پاک جان منند برین هم نشست اندرین هم سرای همی دارشان تا تو باشی بجای نباید که یزدان چو خواندت پیش روان شرم دارد ز کردار خویش چو بینی مرا با سیاوش بهم ز شرم دو خسرو بمانی دژم پذیرفت لهراسب زو هرچ گفت که با دیده‌شان دارم اندر نهفت وزان جایگه تنگ بسته میان بگردید بر گرد ایرانیان کز ایدر بایوان خرامید زود مدارید در دل مرا جز درود مباشید گستاخ با این جهان که او بتری دارد اندر نهان مباشید جاوید جز راد و شاد ز من جز بنیکی مگیرید یاد همه شاد و خرم بایوان شوید چو رفتن بود شاد و خندان شوید همه نامداران ایران سپاه نهادند سر بر زمین پیش شاه که ما پند او را بکردار جان بداریم تا جان بود جاودان بلهراسب فرمود تا بازگشت بدو گفت روز من اندر گذشت تو رو تخت شاهی بیین بدار بگیتی جز از تخم نیکی مکار هرآنگه که باشی تن آسان ز رنج ننازی بتاج و ننازی بگنج چنان دان که رفتنت نزدیک شد بیزدان ترا راه باریک شد همه داد جوی و همه دادکن ز گیتی تن مهتر آزاد کن فرود آمد از باره لهراسب زود زمین را ببوسید و شادی نمود بدو گفت خسرو که پدرود باش بداد اندرون تار گر پود باش برفتند با او ز ایران سران بزرگان بیدار و کنداوران چو دستان و رستم چو گودرز و گیو دگر بیژن گیو و گستهم نیو بهفتم فریبرز کاوس بود بهشتم کجا نامور طوس بود همی رفت لشکر گروهاگروه ز هامون بشد تا سر تیغ کوه ببودند یکهفته دم برزدند یکی بر لب خشک نم برزدند خروشان و جوشان ز کردار شاه کسی را نبود اندر آن رنج راه همی گفت هر موبدی در نهفت کزین سان همی در جهان کس نگفت چو خورشید برزد سر از تیره کوه بیامد بپیشش ز هر سو گروه زن و مرد ایرانیان صدهزار خروشان برفتند با شهریار همه کوه پر ناله و با خروش همی سنگ خارا برآمد بجوش همی گفت هر کس که شاها چه بود که روشن دلت شد پر از داغ و دود گر از لشکر آزار داری همی مرین تاج را خوار داری همی بگوی و تو از گاه ایران مرو جهان کهن را مکن شاه نو همه خاک باشیم اسب ترا پرستنده آذرگشسب ترا کجا شد ترا دانش و رای و هوش که نزد فریدون نیامد سروش همه پیش یزدان ستایش کنیم بتشکده در نیایش کنیم مگر پاک یزدانت بخشد بما دل موبدان بردرخشد بما شهنشاه زان کار خیره بماند ازان انجمن موبدان را بخواند چنین گفت ایدر همه نیکویست برین نیکویها نباید گریست ز یزدان شناسید یکسر سپاس مباشید جز پاک یزدان‌شناس که گرد آمدن زود باشد بهم مباشید زین رفتن من دژم